Van gas naar gras. Innovatiepartnerschap in Zwolle benut kunstgras als warmtebron

Kunstgrasvelden kunnen op een mooie, zomerse dag wel 70°C worden. “Mijn collega Jos Florax kwam op het idee om ze als bron voor duurzame warmte te gebruiken”, vertelt Jeroen Oosthof, strategisch adviseur bij de gemeente Zwolle. “Wat als je er een soort vloerverwarming onder legt, maar dan met een omgekeerde werking? Je haalt de warmte uit het veld en brengt het naar de gebouwen in de omgeving. Een innovatief idee met als voordeel dat je de ruimte multifunctioneel gebruikt: voor voetbal en warmteopwek. Een belangrijk pluspunt in ons kleine land.”

Innovatief inkoopprogramma Overijssel

Het idee voor de warmteopwek kwam bij de provincie Overijssel terecht. “Samen met Nieuwe Energie Overijssel hebben we een innovatief inkoopprogramma opgezet om provincie, gemeenten en woningcorporaties te helpen aan nieuwe oplossingen voor de energietransitie”, zegt Janine Swaak, adviseur innovatiegericht inkopen. “In afstemming met de gemeente Zwolle hebben we hiervoor een vraagstuk in een A4-tje opgesteld. Hoe je met een kunstgrasveld warmte kan opwekken vonden we interessant. In 2020 organiseerden we een marktconsultatie en daarin vernamen we hetzelfde enthousiasme in de markt.”

Janine Swaak, adviseur innovatiegericht inkopen provincie Overijssel: “Het voordeel van een innovatiepartnerschap is dat je met elkaar gedwongen bent vooruit te kijken en in een vroeg stadium moet stilstaan bij de eindgebruiker.”

Voordelen innovatiepartnerschap

Overijssel zette samen met Zwolle een bijzondere aanbesteding in gang. Om oplossingen voor warmteopwek onder kunstgras te ontwikkelen, konden bedrijven zich aanmelden voor een innovatiepartnerschap. “Het idee is dat je met elkaar een langer partnerschap aangaat”, zegt Swaak. “Van de eerste ontwikkelfase tot de daadwerkelijke inkoop. Het voordeel is dat je met elkaar gedwongen bent vooruit te kijken en in een vroeg stadium moet stilstaan bij de eindgebruiker. Je wilt immers dat de oplossing breed geaccepteerd wordt.” Oosthof beaamt dit voordeel. “We houden uitdrukkelijk rekening met de technische uitvoerbaarheid, het onderhoud en beheer en de speleigenschappen van het kunstgrasveld. Bovendien moeten clubs niet het idee krijgen dat de kwaliteit van het kunstgras er minder door wordt, want anders omarmen ze deze oplossing nooit.”

Proefveld Sportpark Marslanden en Be Quick ‘28

Twee consortia schreven zich in voor het innovatiepartnerschap met een gecombineerde kennis van grond-, weg- en waterbouw, installatietechniek en sportvelden. Ze kregen de gelegenheid om een businesscase te ontwikkelen, inclusief een beschrijving van de eerste versie van de oplossing. Op basis van onder meer de technische en economische haalbaarheid en duurzame impact zijn de twee consortia toegelaten voor de huidige praktijktestfase. Inmiddels liggen onder een veldje in Sportpark Marslanden enkele proefopstellingen van één consortium. Recent is het tweede consortium gestart met de praktijktest op een pupillenveld van voetbalvereniging Be Quick ’28.

Financiering businesscase en praktijktest

Innovaties zijn soms zo onvoorspelbaar als een voetbalwedstrijd. Om de kans op succes te bevorderen speelt Overijssel een grote rol. “In de businesscasefase bieden we de inschrijvers een onkostenvergoeding”, zegt Swaak. “Daarna, in de praktijktestfase, nemen we een deel van de financiering op ons. Is de innovatie uiteindelijk een succes, dan betaalt het consortium dit terug. Dat is natuurlijk wat we willen: een mainstream-oplossing. Vandaar dat we niet alleen letten op de haalbaarheid, maar ook op opschaalbaarheid met onder meer het gebruik van gestandaardiseerde onderdelen.”

Janine Swaak, adviseur innovatiegericht inkopen provincie Overijssel: “We houden een gezonde druk op het proces, zonder de boel te willen haasten. Want bij innovaties kun je resultaten niet afdwingen.”

Eindgebruikers betrokken

Ondanks de financiële steun is een innovatietraject spannend, ook voor Zwolle. Oosthof doet zijn best om het draagvlak in de raad stabiel te houden. “Ik houd hen voortdurend op de hoogte van wat we doen en waarom we dat doen. Ik maak duidelijk dat je innovaties niet kunt bestellen, maar dat je wel een situatie kunt creëren waarin je de kans op een innovatieve ontwikkeling vergroot. Met dit innovatiepartnerschap vergroten we de kans op de ontwikkeling van een slim concept. Juist doordat alle partijen in de ontwikkeling en het gebruik erbij betrokken zijn.” Swaak: “Niet voor niets was de voorzitter van de voetbalclub aanwezig bij de opening van het eerste proefveldje. Voetbal is heilig. We willen dat het veldje lekker bespeelbaar blijft.”

Go-/no go-momenten

De provincie heeft een faciliterende rol, benadrukt Swaak. “We houden een gezonde druk op het proces, zonder de boel te willen haasten. Want bij innovaties kun je resultaten niet afdwingen, zeker niet als het gaat om een systeemverandering zoals bij de energietransitie.” De energietransitie vraagt immers om een geheel ander energiesysteem. Oosthof: “Het is elke keer een stapje zetten en binnen het partnerschap bespreken wat dat heeft opgeleverd. Daar zitten ook go-/no go-momenten bij. Er bestaan momenten om de stekker eruit te trekken. Ook dat is belangrijk voor het bestuurlijk draagvlak.”

Jeroen Oosthof, strategisch adviseur gemeente Zwolle: “Innovaties kun je niet bestellen, maar je kunt wel een situatie creëren waarin je de kans op een innovatieve ontwikkeling vergroot. Zoals met het innovatiepartnerschap.”

Inhoudelijke expertise gemeente

Vooralsnog staan de partners in Zwolle positief in de wedstrijd. “Mooi is dat we allemaal hetzelfde doel voor ogen hebben: de energietransitie en dat er een dialoog is ontstaan tussen opdrachtnemers en de aanbestedende dienst”, zegt Swaak. “Zo merken de bedrijven dat de gemeente ook inhoudelijke expertise heeft die ze in dit traject goed kunnen gebruiken.” Oosthof lacht. “Mijn collega Jos heeft heel veel knowhow over het beheer van de sportvelden waarmee de innovaties een grotere slagingskans krijgen. Onderschat nooit de kennis en kunde van je opdrachtgever. In een innovatiepartnerschap profiteer je daarvan.”

Tips van Jeroen Oosthof (gemeente Zwolle) en Janine Swaak (provincie Overijssel):

• Kies bij een innovatiepartnerschap een oplossing met een TRL (technology readiness level) van minimaal 4. Anders is de kans om tot toepassing te komen te klein.
• Durf opdrachtnemers los te laten. Bij innovaties werkt het niet om de oplossing te dicteren en te veel te sturen op de planning.
• Ontwikkel in fasen en bouw go-/no go-momenten. Dat geeft zekerheid te kunnen stoppen als de innovatie niet kansrijk blijkt te zijn.
• Stem het innovatiepartnerschap van tevoren goed af met de juridische afdeling. Zo zorg je ervoor dat de twee gescheiden werelden van innovatie en aanbestedingsrecht bij elkaar gebracht worden.
• De slagingskans is groter als de opdrachtgever zelf ook de kennis en kunde in huis heeft om over het technisch beheer mee te kunnen denken met de opdrachtnemer.
• Faciliteer een voortdurende afstemming met elkaar. Dat voorkomt bijvoorbeeld dat een partner eindeloos broedt op een idee waar de ander allang een oplossing voor heeft.

Ook samen innoveren met het bedrijfsleven?

Lees alles over het innovatiepartnerschap.